Zapraszamy na dwuczęściowy pokaz obejmujący aż sto lat szwedzkiej animacji. W programie znajdą się animacje wybrane przez Midhata Ajanovica „Ajana” z Uniwersytetu West Trollhättan. Zobaczymy najstarsze produkcje, jak Magiczny Napój (1915) czy Portretując Kapitana Grogga (1917) oraz najnowsze, m.in. Las Palmas (2011) i Łaźnia (2014). Gościem specjalnym pokazu będzie Teresa Glad – szwedzka animatorka, scenarzystka i rysowniczka, autorka filmu Gunnar łapie sowę (2003).

Midhat Ajanovic „Ajan” o historii szwedzkiej animacji:

Animowane filmy dla dzieci, reklamy, animowane dokumenty, jak również filmy czerpiące z komiksów stworzonych przez wybitnych indywidualistów są kamieniami węgielnymi, na których zasadza się to filmowe zjawisko.

Victor Bergdahl był marynarzem, malarzem, rysownikiem, reporterem, a także autorem. Jednak przede wszystkim zasługuje on na swoje miejsce w historii jako twórca animacji. Jego pierwsze spotkanie z animacją miało miejsce w 1912 r., gdy przypadkiem zobaczył Krainę Snów (Slumberland), wczesny film animowany z 1911 r. autorstwa amerykańskiego geniusza Winsora McCaya. Film ten, tak naprawdę przedstawienie rysunków McCaya z komiksu Mały Nemo w Krainie Snów (Little Nemo in Slumberland), dał Bergdahlowi impuls, by samemu spróbować sił w animacji.

W tym samym roku skończył pracę nad swoim pierwszym dziełem, jednak nie został on sfilmowany aż do 1915 r., kiedy to słynny menadżer Svenska Bio, Charles Magnusson, zdał sobie sprawę z potencjału filmów animowanych. Ten film to Napój Trolla (Trolldrycken). Dziwna treść i abstrakcyjne elementy graficzne umiejscawiają go przynajmniej pięćdziesiąt lat przed współczesnymi mu animacjami. Głównym „bohaterem” filmu jest alkohol, który również później stanowił ważny element filmów Bergdahla i prawdopodobnie też jego życia. Bergdahl miał wkrótce stworzyć „narysowany obrazkowy żart” o swoim alter ego, Kapitanie Groggu, opuszczonym marynarzu o perkatym nosie, z nieodzowną kieszonkową piersiówką, która często pomaga mu w trudnych sytuacjach czy tragicznym położeniu. Kapitan Grogg (Kapten Grogg) był tak naprawdę pierwszą prawdziwą seryjną animacją na kontynencie europejskim, w której wystąpił ten sam bohater. W sumie uwielbiający alkohol Grogg pojawił się w trzynastu odcinkach. Dość oczywiste fragmenty erotyczne, dowcipy oraz nowatorska animacja przyniosły Bergdahlowi sławę nawet za granicą (...).

Bergdahl doczekał się niezwykłego następcy w osobie Arvida Olssona, jednego z najpłodniejszych twórców filmu animowanego w Szwecji od lat 30. aż do lat 50. Jako młody student w Paryżu w latach 30. Olsson zainteresował się animacją. Po powrocie do Szwecji poświęcił się animacji reklamowej. W 1931 r. stworzył pierwszy szwedzki film animowany ze ścieżką dźwiękową – humorystyczną reklamę o wartości szwedzkiego pieniądza Księżycowe Zaćmienie Korony (Kronans Manförmörkälse). W 1934 r. został pierwszym Szwedem pracującym profesjonalnie nad filmem kolorowym. (...)

Po przerwie spowodowanej II wojną światową animacja odradzała się od połowy lat 50. W tamtych latach Nils Holgersson, Alfons Aberg, Peter-No-Tail, Laban, Pettson i Findus, Bamse oraz inne popularne postacie literatury dziecięcej stali się bohaterami seriali telewizyjnych i filmów animowanych. Wraz z byłą Czechosłowacją Szwecja była jednym z europejskich krajów z względnie największą ilością filmów animowanych prawie całkowicie wyprodukowanych w zapoczątkowanej przez Disneya technologii animacji na celuloidach. Dzięki tak bogatej produkcji Gunnar Karlsson, Stig Lasseby, Olle Hallberg, Tor-Erik Flyght, Rune Andráasson, Jan Gissberg i Per Ahlin jako czołowy przedstawiciel stworzyli drugie pokolenie zawodowych twórców animacji. Dzięki telewizji, nowemu rynkowi dla animowanych filmów dla dzieci, rozpoczęło działalność kilka firm specjalizujących się w filmie animowanym. Za typowy przykład animacji telewizyjnej może być uznany klasyczny program dla dzieci Drzewo Wspinaczkowe Kallego (Kalle klättertredd) autorstwa Olafa Landströma i Petera Cohena, w którym siedmioletni Kalle rozmyśla na jabłoni o życiu i miłości, a jego Dziadek siedzi pod drzewem, czytając gazetę.

Lata 70., pomimo cięć finansowych, które dotknęły telewizję, to okres, w którym filmy dla dzieci przeżywały taki rozkwit, że nawet dziś istnieje opinia, że animacja to „coś dla dzieci”. Johan Hagelbäck, jeden z najbardziej wpływowych szwedzkich twórców animacji, rozpoczął w tym czasie swoją karierę. Hagelbäck stworzył serię krótko-, a czasem nawet średniometrażowych animowanych filmów dla dzieci, na przykład Kto pocieszy Toffle’a? (Vem ska trösta knyttet?, 1980) na podstawie klasycznej ilustrowanej książeczki Tove Jansson. Oprócz charakteryzujących się dużym nakładem pracy filmów dla dzieci stworzył również kilka nieco osobistych i nieco przekornych krótkometrażowych filmów dla dorosłych. Jednym z jego najbardziej znanych bohaterów jest Charles Nonsens, który po raz pierwszy pojawił się w telewizji. Fish and Chips był eksperymentalnym filmem dla dorosłych i jest, między innymi, pokazywany w MOMA w Nowym Jorku.

Wraz z latami 80. nastała walka wielu utalentowanych kobiet animatorów o równość płci w szwedzkiej animacji. Podobnie jak w innych dziedzinach sztuki w animacji kobiety ze Szwecji wykazały się skłonnością do eksperymentowania i wykorzystywania nowych technik. W tym kontekście szczególne miejsce należy się Birgittcie Jansson, jedynej zawodowej artystce, która zaczęła pracę nad animacją z Perem Ahlinem w latach 70., a następnie kontynuowała ją samodzielnie. Jej największym sukcesem była pierwsza szwedzka animacja plastelinowa, często nagradzany 13-minutowy – Wakacyjny Dom (Semesterhemmet, 1981). Animacje ożywiają rozmowy zarejestrowane w domu starców, gdzie mieszkańcy opowiadają swoje życiowe historie.

Ważne wydarzenie dla szwedzkiej animacji miało miejsce w 1996 r., gdy na Uniwersytecie Sztuki, Rękodzieła i Wzornictwa Konstfack w Sztokholmie z siedzibą w małym miasteczku Eksjö utworzono wydział kształcący na kierunku animacja. Siłą napędową tego projektu była działalność Stiga Lasseby’ego, a od roku 1999 także Witolda Nowaka. Na wydziale udało się również prowadzić poważne badania, organizować konferencje i seminaria, rozpocząć festiwal animacji i utworzyć bibliotekę dydaktyczną z dziedziny filmu i animacji, prezentować prace studentów w różnych miejscach na świecie, jak również publikować Animagi, czasopismo poświęcone studiom nad animacją. Najważniejszy jest fakt, że uczelnię ukończyło już ponad 120 uczniów i studentów, co na zawsze zmieniło oblicze szwedzkiej animacji. Gunnar łapie sowę (Gunnar fangar en uggla, 2002) Teresy Glad to typowy film studencki z Eksjö College. Za pomocą formy pięknej animacji wycinankowej film ten opowiada historię Gunnara, który marzy, by mieć sowę.

Cyfryzacja trwająca od połowy lat 90. zwiększyła możliwości animowanego dokumentu, który stał się zdecydowanie najbardziej wpływowym gatunkiem nowego tysiąclecia. Za typowy przykład stylu dokumentalnego można uznać Blu-Karma-Tiger (2006), z podtytułem „dokument o graffiti”, autorstwa duetu filmowców Mii Hulterstam i Cecilii Actis. Idąc w ślady Birgitty Jansson, zastosowały one animację plastelinową połączoną z prawdziwymi głosami artystów graffiti.

W pierwszej dekadzie tego wieku w szwedzkiej animacji pojawiło się coś na kształt odrodzenia. Jednym z wyróżniających się rysowników stał się Johannes Nyholm z Göteborga, który ze swoją niezwykłą energią jawi się jako samotny wojownik, reżyserujący i produkujący filmy i teledyski. Już jego pierwszy profesjonalny film Kukiełka (Dockpojke, 2007) stał się najprawdopodobniej zdobywcą największej liczby nagród spośród szwedzkich filmów animowanych. W tym dziele Nyholmowi udało się stworzyć charakterystyczny świat wyobraźni wyróżniający się niebanalnym poczuciem humoru.

100 lat szwedzkiej animacji I

25 listopada (środa), godz. 19.00

100 lat szwedzkiej animacji II

26 listopada (czwartek), godz. 19.00

Kino Rotunda